OLEJEK ETERYCZNY Z KWIATÓW JAŚMINU
W.S.Brud
Wydarzeniem 2019 roku było wprowadzenie na rynek przez jedną z czołowych firm egipskich olejku eterycznego jaśminowego otrzymanego z kwiatów Jasminum grandiflorum L. var. Jasminum officinale L. Jeszcze w pierwszej połowie 2019 roku na łamach czasopisma Międzynarodowej Federacji Handlu Olejkami Eterycznymi i Aromatami „IFEAT World” cytowanej obszernie w renomowanym czasopiśmie branżowym Perfumer and Flavorist (1), znalazło się stwierdzenie, że „Z jaśminu nie można otrzymać olejku przez destylację z parą wodną, to znaczy eterycznego olejku jaśminowego, zgodnie z definicją ISO 3218 („Olejki eteryczne. Nomenklatura”), i w związku z tym nie istnieje jako produkt handlowy”. Ponad 120 lat po pierwszej opisanej w literaturze próbie takiej metody otrzymania olejku z kwiatów jaśminu, której dokonał A.Hesse pod koniec XIX w (2) otrzymując 145 g olejku z 1000 kg kwiatów jaśminu udało się opracować metodę tej destylacji, która pozwala na otrzymanie olejku eterycznego z jaśminu z opłacalną wydajnością i co najważniejsze, jakościowo nie ustępującego produktom otrzymywanym drogą ekstrakcji – tradycyjnej tłuszczem i alkoholem etylowym (enfleurage) i powszechnie stosowanej ekstrakcji rozpuszczalnikiem organicznym (eter naftowy) a następnie etanolem. Metodami ekstrakcji otrzymuje się odpowiednio pomadę i absolut albo konkret i absolut. Ten ostatni jest najpowszechniej używany w przemyśle perfumeryjnym.
Jaśmin zwany hiszpańskim (Jasminum Grandiflorum L.) lub jaśminem wielkokwiatowym z rodziny olaceae jest krzewem pochodzącym z Indii (2,3,4,5), gdzie rośnie dziko i oczywiście jest na dużą skalę uprawiany podobnie jak wiele innych gatunków jaśminu. Do Europy i Północnej Afryki trafił najprawdopodobniej przez Persję z Maurami w XVII (1560) wieku, a nazwa jasmin pochodzi od arabskiego Yasmin lub Ysmyn. Prawdopodobnie najpierw trafił do Hiszpanii a potem na południe Francji, gdzie jego uprawy i produkty zapachowe stały się początkiem niezwykłej kariery Grasse i jego okolic, z czasem zwanym stolicą światowej perfumerii. Inne legendy według D.McDonalda „Fragrant Flowers and Leaves” 1895,(6) podają, że pierwszym właścicielem krzewu jaśminu był jeden a pierwszych książąt Toskanii, który chciał zachować wyłączność na tę uprawę, ale jego nieuczciwy ogrodnik przekazał sadzonki kochance księcia, która zachwycona zapachem kwiatów zaczęła go uprawiać i w ten sposób rozpowszechniła jaśmin, a sama zrobiła fortunę. Nieco wcześniej (1548?) z Persji trafił na południe Francji i rozpowszechnił się w regionie Alpes Maritimes inny gatunek jaśminu Jasminum officinale L. Bardziej odporny na warunki klimatyczne Europy jest do dziś powszechnie uprawiany w celu szczepienia na nim cenniejszej zapachowo i wydajniejszej odmiany Jasminum grandiflorum L. Ta metoda jest najpowszechniej stosowaną na plantacjach jaśminu hiszpańskiego, z którego kwiatów otrzymuje się cenne substancje zapachowe.
Krzew jaśminu. Fot.W.S.Brud
Warto dodać, że chociaż odmiana grandiflorum jest najcenniejsza i najpowszechniej używana do produkcji substancji zapachowych to liczba odmian jaśminu uprawiana na świecie a szczególnie w Azji Południowo Wschodniej obejmuje ponad 100 (7) pozycji wśród których najważniejszymi są najpopularniejszy w Indiach Jasminum sambac Sol. i Jasminum auriculatum Vahl. Ich kwiaty są cennym źródłem substancji zapachowych otrzymywanych przede wszystkim w formie pomad i innych ekstraktów tłuszczowych. Choć w coraz większym zakresie wchodzą na rynki światowe produkty z Jasminum grandiflorum pozostają bezkonkurencyjne jeśli chodzi o jakość zapachową.
Warto zaznaczyć że bardzo popularny w ogrodach, także w Polsce, krzew zwany „jaśminem” nie ma nic wspólnego z omawianym tu jaśminem używanym w perfumerii. Biało kwitnące krzewy z pachnącymi białymi lub lekko różowymi dużymi kwiatami to jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius L.) – gatunek krzewu z rodziny hortensjowatych. Pochodzi z Turcji i jest powszechnie uprawiany w Europie i wielu innych regionach świata jako krzew ozdobny. Nie otrzymuje się z niego żadnych substancji zapachowych
Choć jaśmin już w średniowieczu trafił do Północnej Afryki i był uprawiany w Delcie Nilu rozkwit produkcji przemysłowej to początki XX wieku, według niektórych źródeł od wprowadzenia tzw. ekstraktorów obrotowych Garniera (8), które choć pozwalały otrzymać dobrą wydajność konkretu, nie był to produkt najwyższej jakości, jaki otrzymywano metodą stacjonarną najbliższą klasycznej metodzie enfleurage, w której kwiaty układa się na warstwach tłuszczu zwierzęcego (smalec) i z pomady, którą tworzy nasycony substancjami zapachowymi kwiatów jaśminu tłuszcz otrzymuje się absolut przez ekstrakcję etanolem. Ten rodzaj absolutu jest najwyżej ceniony, choć ze względów praktycznych i kosztów jest powszechnie zastępowany metodą ekstrakcji rozpuszczalnikiem organicznym (eter naftowy) i z otrzymanego po oddestylowaniu rozpuszczalnika konkretu wytwarzania absolutu przez ekstrakcję etanolem. Ogromny wpływ na jakość produktu ma technologia, sposób przygotowania kwiatów i czas procesu. Po niedługim okresie spadku produkcji wywołanej problemami politycznymi w Egipcie w połowie XX wieku wznowiono zarówno plantacje jak i przerób jaśminu w Egipcie w czym
dużą rolę odegrał Ahmed Fakhry i jego firma A.Fakhry&Co, która doprowadziła produkcję do około 6 ton konkretu rocznie i nadal jest wiodącym producentem tego wyrobu.
Dlatego zrozumiałym jest ogromy sukces jakim stało się wprowadzenie przez tą firmę na rynek po raz pierwszy handlowego olejku eterycznego z kwiatów jaśminu. Choć co zrozumiałe, biorąc pod uwagę wydajność i problemy technologiczne, produkt ma niezwykle wysoką cenę: 12000 USD/Kg olejku standardowego i 13500 USD/kg za certyfikowany olejek organiczny, to jest to wydarzenie przełomowe. W przeszłości prowadzono próby otrzymania tego olejku, ale mimo niektórych publikacji np. chińskich uczonych w południowo-afrykańskim czasopiśmie (9), którzy podają absurdalną wydajność 0.36 % olejku z kwiatów przy niezrozumiałym sposobie destylacji, ale nie odnoszą się do jego jakości, nigdy dotąd nie opisano metody, która dawałaby możliwość otrzymania powtarzalnego, dobrej jakości, produktu handlowego. Produkcja A.Fakhry&Co w 2019 to 5 kg a plany na 2020 to 50 kg olejku eterycznego jaśminu w obu gatunkach
.
Literatura:
- IFEAT, „Perfumer and Flavorist”, 44, 2, 42(2019)
- A.Hesse, op.cit. E.Gildemeister, F.Hoffmann „Die Ätherische Öle”, vol.VI, p.560, Berlin 1961.
- R.Klimek, „Olejki Eteryczne” Warszawa 1957 . p.326
- E.Guenther, „The Essential Oils” New York 1952, Vol V, p.319
- Y.R.Naves, G.Mazuyer, „Natural Perfume Materials”, New York 1947, p.188
- E.J.Parry, „Parry’s Cyclopaedia of Perfumery”, London 1925, p.359
- B.Lawrence, „P&F 2019 Floral e-book”, p.7,
- Y.R.Naves, ibid, p.87
- F.Wei, F.Chen, X.Tan, „Tropical Journal of Pharmaceutical Research” 14 (1): 149-152(2015)
Autor składa podziękowanie P .Husseinowi Fakhry za udzielone informacje.
WIĘCEJ NA TEMAT PRODUKTÓW Z KWIATÓW JAŚMINU W KWARTALNIKU AROMATERAPIA WIOSNA 2020
Zapraszamy na stronę Kwartalnika „Aromaterapia”